Sáng 10/4/2015, tại Đà Nẵng, Văn phòng Quốc gia giảm nghèo (Bộ LĐ-TBXH) phối hợp với tổ chức Ngân hàng Thế giới (World Bank) tổ chức Hội thảo vùng về Quy trình và công cụ xác định hộ nghèo, hộ cận nghèo giai đoạn 2016 - 2020. Tham dự Hội thảo có Thứ trưởng Nguyễn Trọng Đàm, ông Ngô Trường Thi - Vụ trưởng, Chánh Văn phòng Quốc gia giảm nghèo; đại diện World Bank cùng các đại biểu làm công tác giảm nghèo từ các tỉnh, thành phố.
Toàn cảnh hội thảo lấy ý kiến vào Quy trình và công cụ phục vụ Tổng điều tra hộ nghèo năm 2015Phát biểu tại Hội thảo, ông Ngô Trường Thi cho biết, hiện nay, hộ nghèo được đo lường thông qua thu nhập. Chuẩn nghèo được xác định dựa trên mức chi tiêu đáp ứng những nhu cầu tối thiểu và được quy ra bằng tiền. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ phù hợp trong giai đoạn đầu khi giải quyết tình trạng nghèo về lương thực thực phẩm, dễ dẫn đến tình trạng bỏ sót đối tượng, nhận diện nghèo và phân loại đối tượng chưa chính xác. Do vậy, việc xây dựng chuẩn nghèo mới theo phương pháp tiếp cận đa chiều sẽ bảo đảm đời sống tối thiểu và đáp ứng các dịch vụ xã hội. Vì vậy, Hội thảo lần này là dịp để các nhà nghiên cứu, các địa phương cùng trao đổi kinh nghiệm đề xuất ý kiến để hoàn thiện quy trình và công cụ xác định hộ nghèo, hộ cần nghèo giai đoạn 2016 - 2020.
Thời gian qua, với việc thực hiện quy trình xác định hộ nghèo thí điểm tại 2 tỉnh Hòa Bình và Quảng Nam, Viện Khoa học Lao động và Xã hội đã đề xuất quy trình xác định hộ nghèo theo chuẩn thu nhập cho Tổng điều tra hộ nghèo 2015. Tuy nhiên, các đại biểu cho rằng, Tổng điều tra hộ nghèo trên toàn quốc theo phương pháp đo lường hộ nghèo theo thu nhập còn một số hạn chế, nhiều hộ có xu hướng khai thu nhập thấp, nhiều nơi vẫn còn tình trạng "chạy hộ nghèo" để hưởng những chính sách ưu đãi của Nhà nước. Bên cạnh đó, nhiều hộ có khoản thu nhập không thường xuyên và mang tính thời vụ nên việc đo lường thu nhập trực tiếp đặc biệt khó khăn. Qua xem xét số liệu ở 10 tỉnh, chỉ có khoảng 10% hộ khai báo thu nhập chính xác ở mức chuẩn nghèo hoặc chuẩn cận nghèo.
Cụ thể, Viện khoa học Lao động và Xã hội (Bộ LĐ-TBXH) đã tiến hành khảo sát hộ nghèo theo phương pháp thu nhập tại tổ 17 phường Tân Hòa, thành phố Hòa Bình (khu vực thành thị) chỉ có 2/123 hộ nghèo, chiếm 1,6%. Tuy nhiên, bằng phương pháp cho điểm dựa trên tài sản và đặc điểm hộ gia đình thì địa phương này có 32 hộ nghèo (chiếm 26,02%), 45 hộ thuộc diện bình xét (chiếm 36,59%). Tương tự tại thôn 2, xã Phước Đức, huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam (khu vực nông thôn) có 125 hộ; trong đó, có 73 hộ nghèo, 23 hộ cận nghèo. Tuy nhiên, khi khảo sát theo phương pháp cho điểm dựa trên tài sản và đặc điểm hộ gia đình thì có 77 hộ nghèo (chiếm 61,6%), 43 hộ trong nhóm diện bình xét (chiếm 34,4%). Thạc sỹ Phạm Minh Thu, Viện khoa học Lao động và Xã hội đề xuất các quy trình xác định hộ nghèo, trong đó cần tập trung tuyên truyền thông tin, phổ biến các nội dung về chuẩn nghèo để thu hút sự tham gia tích cực của người dân, tránh bỏ sót đối tượng.
Từ thực tế trên, ông Nguyễn Việt Cường, Đại diện Văn phòng tư vấn World Bank đề xuất xác định hộ nghèo, hộ cận nghèo nên thực hiện theo phương pháp cho điểm dựa trên tài sản và đặc điểm hộ gia đình (PTM), không điều tra trực tiếp mà ước lượng thu nhập dựa vào các đặc điểm của hộ gia đình theo hình thức phiếu khảo sát hộ nghèo theo 5 tiêu chí nhân khẩu, giáo dục, việc làm, nhà ở và tài sản thông qua hình thức chấm điểm. Do đó, để xác định hộ nghèo, hộ cận nghèo theo đặc điểm hộ gia đình phải tùy thuộc vị trí, địa lý để có những thang điểm phù hợp.
Hiện nay, quy trình xác định hộ nghèo theo thu nhập chủ yếu dựa vào các phương pháp xác định đối tượng như nhận dạng nhanh hộ không nghèo, điều tra thu nhập hộ gia đình hoặc bình xét cộng đồng. Việc xác định tỷ lệ nghèo, số hộ nghèo trước khi bình xét cần có sự hợp tác của cơ quan thống kê; cần tích hợp với các chỉ số nghèo đa chiều trong thu nhập dữ liệu.